قال على (علیه السلام):

«وَ فیهِ رَبیعُ الْقَلْبِ، وَ یَنابیعُ الْعِلْمِ، وَ ما لِلْقَلْبِ جِلاءٌ غَیْرُهُ»;
«بهار دل ها و چشمه هاى دانش در قرآن است و براى قلب و فکر جلایى جز قرآن نتوان یافت»(1).

شرح و تفسیر

جملات سه گانه فوق بسیار بلند و پرمحتوى است، مخصوصاً اگر توجّه داشته باشیم که کسى این جملات زیبا را در توصیف قرآن مجید گفته، که در دامان قرآن پرورش یافته، و از ابتدا شروع وحى بر پیامبر (صلى الله علیه وآله)تا انقطاع آن در کنار خاتم الانبیا و در خدمت قرآن بوده، و یکى از نویسندگان وحى شمرده مى شود. خلاصه، گوینده این سخن کسى است که قرآن را باید از او آموخت! زیرا شاگردان او، مانند ابن عباس، مفسّران بزرگ قرآن هستند، تا چه رسد به آن حضرتش.
با توجّه به این مقدّمه کوتاه، نگاه کنجکاوانه اى به جملات سه گانه بالا مى کنیم:
1ـ «وَ فیهِ رَبیعُ الْقَلْبِ»(2) در فصل بهار تمام گیاهان زنده، گل ها خندان، درختان با طراوات، جنگل ها و بیابان ها سرسبز، میوه ها آماده چیدن و خلاصه تمام طبیعت زنده، زیبا و پرشکوه و خرّم و باطراوت است. هنگامى که نسیم قرآن بر قلب ها مىوزد بهار دل ها شروع مى شود. گل هاى اخلاق و صفات زیبا شکوفه مى کند، درختان پربار تواضع و صبر و استقامت به بار مى نشیند، و یخ هاى وجود انسان، که بر اثر گناه به وجود آمده، کم کم آب مى شود، و آثار باقى مانده زمستان که بوى مرگ و نابودى مى دهد به تدریج از بین مى رود. و روشن است که هر چه بیش تر در خدمت قرآن باشیم، بهار قلب هایمان پرشکوه تر و پربارتر خواهد شد.
2ـ «وَ یَنابیعُ الْعِلْمِ»، «ینابیع» جمع «ینبوع» به معناى «چشمه» است; نه یک چشمه بلکه چشمه هاى فراوان علم و دانش در قرآن مجید وجود دارد. بدین جهت است که معتقدیم هر چقدر با قرآن مجید کار شود و در آن اندیشه و تدبّر گردد، مفاهیم تازه و مطالب جدیدى از آن استخراج مى شود و دلیل بر این مطلب وجود نکات نو و مفاهیم جدید در کتاب هاى تفسیرى جدید، نسبت به کتب تفسیرى قدیم است.
علاّمه بلخى، یکى از علماء افغانستان، که چهارده سال از عمرش را در زندان هاى حکومت هاى سلطنتى افغانستان بسر برد، گفت: «در طول این مدّت موفّق شدم بیش از هزار مرتبه قرآن مجید را ختم کنم! هر بار که قرآن را مى خواندم به مطالب جدیدى مى رسیدم که در مرتبه قبل نرسیده بودم» و به یقین اگر باز هم تکرار مى شد، مطالب تازه ترى مکشوف مى گشت.
ما تفسیر نمونه را در طول پانزده سال به صورت مرتّب و بىوقفه نوشتیم و هفت سال هم نوشتن دوره اوّل تفسیر پیام قرآن طول کشید، جمعاً بیست و دو سال کار مستمر با قرآن داشتیم، به گونه اى که این کار در سفر و حضر، در تبعید و خانه ادامه داشت و در هیچ شرایطى تعطیل نمى شد. ولى اکنون که قرآن را مطالعه مى کنم، باز به مطالب جدیدى دست مى یابم و آن ها را یادداشت نموده تا ان شاء الله در آینده منتشر سازم. آرى سرچشمه هاى جوشان علوم در قرآن مجید است.
3ـ «وَ ما لِلْقَلْبِ جِلاءٌ غَیْرُهُ» هرگاه احساس کردى قلبت بر اثر گناه، یا غفلت از خدا، یا دور ماندن از حق و مانند آن، زنگار گرفته، قرآن را باز کن و آیاتش را تلاوت نما و در آن تدبّر کن، تا قلبت را صیقل و جلا دهد!.
على (علیه السلام) اهل مبالغه و گزافه گویى نیست. تعبیرات سه گانه فوق حقایق انکارناپذیرى در مورد قرآن است، و لهذا در روایت دیگرى مى خوانیم:
«کسى که قرآن ـ با توصیف هایى که ذکر شد ـ دارد همه چیز دارد، و کسى که قرآن ندارد هیچ چیز ندارد; لَیْسَ عَلى أَحَد بَعْدَ الْقُرْآنِ مِنْ فاقَة، وَ لا لاَِحَد قَبْلَ الْقُرْآنِ مِنْ غِنىً»(3).
با توجّه به این مطالب نباید لحظه اى در عمل به قرآن تردید و سستى کنیم، تا مبادا دیگران در عمل به قرآن از ما پیشى بجویند و نگرانى حضرت على (علیه السلام) در بستر بیمارى و در آخرین لحظات عمرش، که فرمود: «مبادا دیگران در عمل به قرآن بر شما سبقت بگیرند»(4) تحقّق یابد!.
1. نهج البلاغه، خطبه 176.
2. شبیه این جمله در خطبه 110 و 198 نهج البلاغه نیز آمده است.
3. نهج البلاغه، خطبه 176.
4. نهج البلاغه، نامه 47.

قرآن دارای 114 سوره و بنابر مشهور 6666 آیه است. و طبق مشهور، واژه «وَ لیَتَلَطَّف» به معنای “نهایت دقت را رعایت کند” که در آیه 19 سوره کهف آمده ، درست در وسط قرآن مجید از نظر شماره کلمات ، قرار گرفته است .

این خود داستان آموزنده‌ای دارد که به آن اشاره می‌کنیم:

اصحاب کهف ، گروهی از مردان هوشیار و با ایمان بودند، و در میان انواع نعمتها در دربار شاه زمان خود بنام دقیانوس به سر می بردند، ولی از محیط آلوده خود، سخت ناراحت بودند.

اینها برای حفظ دین خود، تصمیم گرفتند، از طاغوت و محیط طاغوت زده خود که غرق در خرافات و فساد بود، هجرت کنند.

سرانجام مخفیانه با رعایت موازین تاکتیک و مخفی کاری ، از شهر افسوس بیرون آمده و روزها به راه خود ادامه دادند تا سرانجام به غاری (غار در عربی کهف نامیده می‌شود) رفتند، و دنیای آلوده را با وسعتش ، رها کردند و برای حفظ دین ، غار خشک و تاریکی را محل سکونت خود قرار دادند.

امام صادق علیه السلام فرمود: اصحاب کهف، با اینکه مردان میان سال بودند، خداوند آنان را در آیه 10 سوره کهف به عنوان جوان یاد کرده است . زیرا ایمان به پروردگار داشتند و دارای قلبی جوان بودند.

به هر حال آنها که هفت نفر بودند از درگاه خدا، راه نجات خود را طلبیدند، و خداوند دعایشان را مستجاب کرد، امداد غیبی الهی شامل حال آنها شد و خواب آنها را فرا گرفت، و طبق آیه 25 سوره کهف ، آنها 309 سال در خواب بودند، سپس بیدار شدند و نمی‌دانستند چه مدت خوابیده‌اند، و فکر می‌کردند که یک روز یا نصف روز در خواب بوده‌اند.

سرانجام گفتند، پروردگارتان از مدت خوابتان آگاهتر است، پولی به یکی از افراد خود دادند، تا به شهر برود و غذا خریداری کند.

قرآن در اینجا می فرماید: «وَلْیَتَلَطَّفْ وَلَا یُشْعِرَنَّ بِكُمْ أَحَدًا» با هم گفتند، آن یک نفر که برای خریدن غذا می رود، باید نهایت دقت را به خرج دهد و هیچ کس را از وضع ما آگاه نسازد.

و این یک درس مهم است ، باید یک مسلمان برای حفظ خود و زندگی و جامعه خود ، به گونه‌ای رفتار کند که اسرارش افشا نگردد؛ چه رازهای شخصی و چه خانوادگی و چه اسرار شغلی و… بنابراین واژه وسط قرآن ، درس پوشیدن اسرار و رازداری را به ما می آموزد.

تلطُّف به معنی “رعایت دقیق و ظریف” و مخفی کاری ، برای حفظ خود می آید.

اللهمَّ افتَح لي أبوابَ فَضلِكَ : خدايا در اين روز به روي من درهاي فضلت را بگشا.

فضل در قرآن و معارف اسلامي به دو معنا به كار رفته است:

1- بخشش
فضل به معناي بخشش به بخششي گفته مي شود كه انجام آن بر بخشش كننده لازم و واجب نيست؛ احسان و رحمت و عطايي كه كه خدا بر بندگان مي كند بر خداوند لازم نيست؛ بلكه از روي لطف و كرم است؛ بنابراين به آن فضل گويند كه زيادت است و گرنه بندگان حقي در نزد خدا ندارند.

2- برتري
فضل به معناي برتري در چند جاي قرآن به كار رفته است:

«خداوند بعضي از شما بر بعضي ديگر از نظر روزي برتري داد» نحل-71
«و ما به داود از سوي خود فضيلتي بزرگ بخشيديم؛(ما به كوه ها و پرندگان گفتيم) اي كوه ها و اي پرندگان! با او هم اواز شويد و همراه او تسبيح خدا گوييد! و آهن را براي او نرم كرديم» سبأ-10
«ما بعضي پيامبران را بر بعضي ديگر برتري داديم و به داود زبور بخشيديم» أسراء-55
«و ما به داود و سليمان، دانشي عظيم داديم و آنان گفتند: ستايش از آن خداوندي ست كه ما را بر بسياري از بندگان مؤمنش برتري بخشيد» نحل-15
اما در اينجا مراد روزه دار از طلب فضل، عطيه و بخشش است.

نقل از كتاب “شهر رمضان زمزمه روزه داران”

فلسفه‏‌ى خلقت بشر، پذيرش و دريافت رحمت الهى است.«و لذلك خلقهم»
داستان‏ هاى قرآنى هدف‌دار است، نه وسيله سرگرمى و يا اغفال.«نقصّ عليك… ما نثبّت»
در تبليغ بايد با هر كسى به تناسب عقل و فهم خود او سخن گفت، با افراد لجوج و عنود، با قهر و تهديد. «انتظروا»
ايمان به غيب، زمينه ‏ساز عبادت وتوكّل بر خداوند است. «للّه غيب… فاعبده»

منبع: تفسیر نور

داستان‏هاى قرآنى، صادق‏ ترين و صحيح‏ ترين قصه‏ هاست، زيرا گوينده‌‏ى آنها خداست.«نقصّه»
حساب تاريخ امّت‏ها از حساب آثار وبقاياى آنها جداست، زيرا تاريخ امرى ماندگار است، گرچه ممكن است از آثار وبقاياى آنان خبرى نباشد. «حَصيد»
در برابر اراده‌‏ى الهى، هيچ كس و هيچ‏ چيز را تاب مقاومت نيست.«من شى»
قهر خدا زمانى است كه سيماى منطقه را ظلم بگيرد.«اخذ القرى‏ وهى ظالمة» (دلیل وجوب امر به معروف و نهی از منکر هم همین است)
انسان با انتخاب‏‌هاى خود باعث شقاوت خود مى‏‌شود.«شَقُوا» نه «شُقُوا»
عامل شقاوت و بدبختى انسان‏ها، اختيار و خواست خودشان است، ولى سعادت آنها با توفيق الهى است. لذا براى شقاوت جمله «شَقُوا» و براى سعادت، عبارت «سُعِدوا» آمده است.

منبع: تفسیر نور